Een tweedelige cursus georganiseerd door het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut (NIKI), Florence en de Fondation Custodia – Collectie Frits Lugt (FC), Parijs

• Data: 25-30 augustus 2025 (Florence) / 5-11 januari 2026 (Parijs)

Docenten:

• Arjan de Koomen (docent, Universiteit van Amsterdam)
• Michael W. Kwakkelstein (directeur NIKI, hoogleraar Universiteit Utrecht)
• Stijn Alsteens (directeur Fondation Custodia, Parijs)
• Gert Jan van der Sman (bibliothecaris en senior onderzoeker NIKI)

In Parijs: Rhea Sylvia Blok, Hans Buijs, Cécile Tainturier, Laurence Lhinares (conservatoren van de Fondation Custodia).

Locaties: NIKI in Florence en FC in Parijs
ECTS: 5 of 6 studiepunten (afhankelijk van de universitaire criteria)
E-mail:
a.r.dekoomen@uva.nl / kwakkelstein@nikiflorence.org / stijn.alsteens@fondationcustodia.fr / sman@nikiflorence.org

Cursusbeschrijving

In deze cursus staan de theorie en praktijk van tekenkunst van de vijftiende tot de negentiende eeuw centraal. De cursus is verdeeld over twee weken: één week in Florence en één week in Parijs. Het aantal deelnemers is beperkt tot 10 teneinde tijdens excursies, college’s en discussies het format van een colloquium optimaal te kunnen blijven benutten.

De unieke concentratie van belangrijke musea and privéverzamelingen in Florence en Parijs maken deze steden bij uitstek geschikt voor een cursus gewijd aan de geschiedenis van de tekenkunst en de rol die tekenen heeft gespeeld in zowel het creatieve proces als het kunstonderwijs; aspecten van het kunstenaarschap waaraan in het universitair onderwijs doorgaans weinig aandacht wordt besteed.  Colleges over het concept van ‘disegno’  en de tekentechnieken en werkwijzen van oude meesters worden afgewisseld met bezoeken aan tekeningen verzamelingen zoals die van de Gallerie degli Uffizi, Casa Buonarroti, Musée du Louvre, en de Fondation Custodia.

In Florence ligt de nadruk op de ontwikkeling van de technieken en de rol die de tekenkunst heeft gespeeld in de Florentijnse werkplaatsen van de vijtiende en zestiende eeuw waarbij tevens aandacht wordt besteed aan de veranderende status van de tekenkunst zoals dat in 1563 in Florence tot uitdrukking kwam met de oprichting van de Accademia del Disegno. Vanuit historisch oogpunt gezien biedt de cursus in Parijs het vervolg op het Florence gedeelte met bijzondere aandacht voor het verzamelen en conserveren van tekeningen, waarbij deelnemers optimaal kunnen profiteren van de vermaarde collectie tekeningen in het bezit van de Fondation Custodia.

Cursusdoelen

Na afloop van de cursus is de deelnemer bekend met verschillende aspecten van de tekenkunst in de periode 1300-1800 waardoor hij/zij in staat is:

• Tekeningen van oude meesters te analyseren en beschrijven;
• Tekenmaterialen en technieken te herkennen;
• Verschillende soorten tekeningen van elkaar te onderscheiden (ontwerpschetsen, tekenoefeningen, ‘modelli’, kopieën, kartons, figuurstudies, enz.);
• Te bespreken welke aspecten een rol spelen bij het conserveren van tekeningen;
• Te bespreken wat (de geschiedenis van) het verzamelen van tekeningen inhoudt;
• Te bespreken welke problemen zich voordoen bij de toeschrijving van tekeningen;
• Te bespreken welke rol de tekenkunst heeft gespeeld in het kunstwonderwijs en het creatieve proces zoals dat voorafgaat aan het definitieve ontwerp van een schilderij, beeldhouwwerk of bouwwerk.

Daarnaast wordt de deelnemer de mogelijkheid geboden internationaal vermaarde experts op het gebied van de tekenkunst te ontmoeten, zijn of haar academische vaardigheden te verbeteren en ervaring op toe doen noodzakelijk voor het vakkundig omgaan en conserveren van tekeningen van oude meesters zowel binnen als buiten museale context.

Accommodatie

1. Florence: Huisvesting in het NIKI of elders in de stad op eigen kosten.
2. Parijs: Huisvesting in het Collège Néerlandais (onder voorbehoud) of elders in de stad op eigen kosten.

Data en voorbereiding

• Florence: Aankomst op maandag 25 augustus 2025; vertrek op zondag 31 augustus 2025.
• Parijs: Aankomst op maandag 5 januari 2026; vertrek op zondag 11 januari 2026.
• Voorbereidend programma: Op vrijdag 4 juli 2025 wordt in Amsterdam een introductiedag georganiseerd met o.a. een bezoek aan een prentenkabinet.

Voor wie?

De cursus is bedoeld voor  MA-studenten, promovendi en junior conservatoren (jonger dan 35 jaar) die zich willen specialiseren in tekenkunst. Ook papierrestauratoren (in opleiding) met een belangstelling voor tekenkunst onder 35 jaar kunnen zich aanmelden.

Kosten

De organisatie biedt deelnemers gratis accommodatie, toegang tot collecties en musea, en een welkom- en afscheidsdiner. Reiskosten worden niet vergoed.

Toelating

Deelnemers worden geselecteerd op basis van een motivatiebrief (300-400 woorden), een CV en een referentie. Aanvragen dienen vóór 1 maart 2025 te worden ingediend bij dhr. Lex Kuil: niki@nikiflorence.org

Toetsing en beoordeling

Voor de deelnemers met een studentstatus geldt een toetsing met drie verplichte onderdelen:

• Presentatie in Florence (over het onderwerp van het werkstuk) : 30% van het eindcijfer
• Werkstuk in te leveren vóór 1 november 2025: 40%,
• Presentatie in Parijs: (bespreken van een tekening in het bezit van de Fondation Custodia): 30%

Van niet-studerenden is geen werkstuk vereist; wel geven zij een presentatie in Florence en Parijs.

Aan het einde van elke week geeft de deelnemer een presentatie (ca. 10 min). Deelnemers die zijn ingeschreven bij één van de zes deelnemende universiteiten (https://www.niki-florence.org/het-niki/) en die de cursus met goed gevolg afronden ontvangen een certificaat van deelname met vermelding eindcijfer. Deelnemers die niet zijn ingeschreven bij één van de zes deelnemende universiteiten ontvangen een certificaat van deelname zonder vermelding van eindcijfer. Afhankelijk van het onderwerp worden de werkstukken beoordeeld door Arjan de Koomen, Michael Kwakkelstein en Gert Jan van der Sman.

Eisen voor deelname

Deelnemers verplichten zich om aan beide onderdelen deel te nemen. Het is niet mogelijk slechts één deel van de cursus te volgen. Verder moet elke deelnemer aan de toetsingseisen voldoen. Elke deelnemer geeft twee presentaties. Deelnemers met een student-status schrijven bovendien een onderzoeksverslag (4000-6000 woorden, afhankelijk van niveau).

Deadline voor het verslag: 1 mei 2026